Circulariteit en recyclage moeten de motor zijn van onze klimaatacties

Meten is weten. Ok, een boutade maar het laatste IPCC rapport is nog maar eens heel duidelijk: we moeten nu actie ondernemen – er rest ons geen acht jaar meer tot 2030- én circulariteit, meer bepaald recyclage, kan op korte termijn een deel van de oplossing zijn! Overheden, bedrijven, consumenten, producenten: laat ons samen hier aan werken.

In augustus 2021 publiceerde het IPCC het eerste deel van het zesde evaluatierapport waarin werd gewaarschuwd dat de mensheid in ‘code rood’ zit. In veel delen van de wereld staan mensen en ecosystemen al met hun rug tegen de muur. Dichterbij huis hebben droge zomers, overstromingen, bosbranden, hittegolven en zware stormen de klimaatcrisis tastbaarder gemaakt dan ooit tevoren.

Het nieuwe, tweede deel van het IPCC rapport wijst ons vandaag onverbiddelijk op de ernstige impact en risico’s die de opwarmende wereld zal hebben en nu al heeft op mensen, natuur, ecosystemen en geopolitiek. Dit rapport legt bovendien ook de sociale en maatschappelijke gevolgen van de klimaatcrisis bloot. Ook in dit tweede deel ligt de nadruk op de urgentie – dat de ergste risico’s kunnen worden vermeden als we enerzijds snel actie ondernemen om de broeikasgassen terug te dringen en anderzijds de uitgaven, om mensen te helpen zich aan de klimaatverandering aan te passen, opvoeren.

Het derde deel van het rapport, over de mitigatie/verzachting/matiging van de klimaatverandering én oplossingen volgt begin april. Het volledige IPCC syntheserapport zal in de herfst van 2022 worden voorgesteld.

Deze rapporten zijn cruciaal om de effecten van klimaatverandering te begrijpen en oplossingen te ontwikkelen die zowel het milieu als de mens ten goede komen. Deze wetenschappelijke verslagen van het IPCC moeten als basis gebruikt worden voor de formele onderhandelingen van de VN-conferentie, COP 27, in november, waar van de landen nu écht wel wordt verwacht dat zij hun klimaatambities verhogen, tastbaar maken én klimaatactie ondernemen.

De problemen zijn enorm en er is haast geboden, daar laat dit rapport geen twijfel over bestaan.  Maar, andere recent verschenen rapporten stemmen me ook hoopvol: samen kunnen we er nog iets aan doen.

Uit het onlangs verschenen 2022 Circularity Gap Report blijkt dat we wereldwijd 100 miljard ton grondstoffen per jaar verbruiken en slechts 8,6% hergebruiken. Sinds COP21, zes jaar geleden, hebben we meer dan een half biljoen ton grondstoffen verbruikt. Het equivalent van 14 olifanten voor elke persoon ter wereld. Dat is 70 procent meer dan de aarde zelf kan aanmaken. Enorm, dus. De uitstoot als gevolg van ons overmatig gebruik van nieuwe materialen creëert emissieniveaus die onverenigbaar zijn met de Overeenkomst van Parijs. Deze circulariteitskloof (meer dan 90 procent van de materialen zijn voor altijd verloren!) is ongelofelijk groot, maar biedt tegelijk mogelijkheden om op ‘korte termijn’ de CO2-uitstoot te verminderen, als we de materialen, onder andere, door recyclage in de kringloop houden.

Bovendien blijkt uit een recente studie van onder meer de Europese afvalfederatie FEAD en studiebureaus CE Delft en Prognos dat de jaarlijkse CO2-uitstoot met 150 miljoen ton kan dalen (in vergelijking met 2018), als we in Europa de doelstelling van 65% recyclage en maximum 10% afval naar stortplaatsen behalen. 150 miljoen ton, stel je voor, dat is veel meer dan de jaarlijkse uitstoot van een land als België (106 miljoen ton in 2020). Door consequente consistente recyclage en hergebruik van grondstoffen kan de Europese afvalsector dus een enorme bijdrage leveren aan de Europese klimaatambities.

Systeemverandering rond het hergebruik van materialen en afval een nieuw leven geven, is niet alleen onontbeerlijk voor de transitie naar een circulaire economie en de sleutel om de Europese klimaatdoelstellingen te halen, maar ook noodzakelijk om de consumptievoetafdruk terug te brengen binnen de grenzen van een leefbare wereld.

Ondanks de ernstige wetenschappelijke en empirische waarschuwingen, lijkt het er wel op dat er nog heel wat knelpunten zijn om deze potentiële CO2-besparingen te bereiken. Maat-en regelgeving houden geen gelijke tred of worden nog niet snel genoeg genomen om écht een verschil te maken. Hiervoor zal Europa, en ook België, nog meer politieke wil om de recyclagecapaciteit verder te stimuleren, moeten tonen. Uniforme en consequente signalen zoals onder meer overheidssteun voor systemen die een gescheiden inzameling van meer afvalstromen mogelijk maken, quota voor het gebruik van recycled content voor productiebedrijven, meer aandacht voor ecologisch ontwerp en recycleerbaarheid van producten en verbod op storten en verbranden.

Het is het momentum om stroeve wetgeving en belastingsystemen om te buigen in duurzame mogelijkheden, om dingen aan te pakken als samen werk maken van het wegnemen van  belemmeringen voor een circulaire economie. Het toekennen van het juiste (tijdelijke) statuut aan de afvalverwerking bijvoorbeeld zou een enorme bottleneck voor afnemers van recyclaten wegwerken. Aanvaard, gedoog een transitieperiode alvorens een definitief statuut aan de afvalverwerking te geven. Zonder een overgangsfase wordt innovatie in de kiem gesmoord, elke investeerder weggejaagd én is een circulaire economie onmogelijk. Dit is een verpletterende verantwoordelijkheid van de overheden. Zo niet blijven we achter de feiten aanhinken en krijgen we de cirkel nooit rond.

De hindernissen voor een goed functionerende circulaire economie zijn eenvoudiger te overwinnen dan we denken. Recycling draait, net als de meeste markten, om vraag en aanbod. Het aanbod wordt gestimuleerd door het creëren van een duidelijk normatief regelgevend kader.

Deze push vanuit de overheid zal echter niet volstaan. Ook de producent wil en moet steeds duurzamer zijn. De Monitor voor Circulaire Economie leert ons dat de Vlaamse economie 21% scoort op circulariteit, terwijl consumenten zouden kunnen concluderen dat het gemeengoed is geworden. Ambitieuzere en meetbare doelstellingen  en transparante verslaglegging van bedrijven kunnen de noodzakelijke versnelling brengen. En als het bedrijfsleven zijn verantwoordelijkheid neemt kunnen de overheden ervoor zorgen dat het economisch speelveld gelijk wordt.  Dit stelt de consument tenslotte in staat duurzame keuzes te maken en naast het zuinig omgaan met grondstoffen, ook een belangrijke bijdrage aan de versnelling van de circulaire economie te leveren. De motor is er, de route kennen we. Nu hoeven we alleen nog een gelijk speelveld met uniforme spelregels. Pas dan wint circulariteit. Pas dan kunnen we het tij keren.