Rioolwater recyclen om huizen te verwarmen

Riothermie krijgt steeds meer kansen in Nederland

Ook rioolwater is te recyclen. En omdat Nederland in de komende decennia van het gas af moet, gebeurt dat steeds vaker. Riothermie heet de techniek waarbij warmte uit rioolwater wordt teruggewonnen. Waar er in Zwitserland en Duitsland al veel ervaring mee is, ontgroeit de techniek in Nederland net de kinderschoenen. Voorzichtig worden er zwembaden, scholen en huizen mee verwarmd, In Amsterdam wil woningcorporatie De Key er nu 1000 huizen mee gaan verwarmen.

Riothermie betekent letterlijk: warmte uit het riool. Rioolbuizen zijn immers warm. De gemiddelde temperatuur van rioolwater bedraagt in de winter ongeveer 8 tot 10 °C, en in de zomer 20 tot 25 °C. Dat komt doordat veel afval warm is als het wegspoelt, bijvoorbeeld doordat we onze handen wassen, de aardappelen afgieten of het douchewater laten wegstromen. De temperatuur is ruim voldoende om een warmtepomp mee te voeden.

Om de warmte op te vangen, worden de rioolbuizen omwikkeld met leidingen of wordt er een soort schaal in het riool gelegd. De vloeistof in die leidingen of die door de schaal stroomt, warmt daardoor op. Vervolgens brengt een elektrische warmtepomp de temperatuur op een bruikbaar niveau voor de verwarming van gebouwen en zorgt zo voor een prettig binnenklimaat.

Renovatie van een riool in Zoetermeer.

Warmtenet

In Nederland ligt zo’n honderdduizend kilometer riool in de bodem. Steeds meer bedrijven en gemeenten beschouwen deze kostbare infrastructuur als een warmtenet. Want door de beschikbare warmte efficiënt te benutten kan de transitie naar duurzame energie worden versneld. Riothermie is toepasbaar in combinatie met een lage temperatuursysteem, zoals vloerverwarming of convectoren. Het is echter minder geschikt voor oude verwarmingssystemen die om hoge temperaturen vragen en die in bestaande bouw veel voorkomen. De toepassing van riothermie gaat altijd samen met de installatie van een warmtewisselaar: een techniek die warmte ook voor kou kan verwisselen. Hierdoor is het systeem zowel geschikt om te verwarmen als om te koelen.

De afgelopen jaren hebben marktpartijen als KWR Watercycle, Royal Haskoning en advies- en ingenieursbureau Tauw Groep verschillende studies uitgevoerd om de haalbaarheid in Nederland in kaart te brengen. De resultaten daarvan vertalen zich inmiddels naar de praktijk. Er zijn scholen, zwembaden en sinds anderhalf jaar ook huizen aangesloten op warmte uit het riool. Goes had de primeur met een appartementencomplex met 60 woningen, maar nu overweegt de Amsterdamse woningcorporatie De Key in Amsterdam Noord, maar liefst 1000 woningen aan de sluiten.  Dat zou de eerste toepassing van riothermie worden in Amsterdam.

Het is de bedoeling om in de buurt een ‘bronnet’ aan te leggen. Via dit warmtenet komt rioolwater van zo’n 15 graden Celsius de huizen in. Met warmtepompen op groene stroom wordt het in de appartementencomplexen verder opgekrikt tot de gewenste temperatuur.

De plannen van woningcorporatie De Key.

Geïsoleerd

Omdat het gaat om bestaande woningen, zijn ze hoogstwaarschijnlijk niet goed genoeg geïsoleerd om de hele winter comfortabel verwarmd te worden door riothermie. De collectieve gasketels in de flats blijven daarom hangen om bij te springen in de koudste maanden.

Als de flats later aan renovatie toe zijn en wél moderne isolatie krijgen, worden de gasketels alsnog weggehaald. Tot die tijd wordt al veel bespaard op gas: 75 tot 90 procent, volgens eerste berekeningen.

Vrij verval

In landen als Duitsland en Zwitserland wordt riothermie al ruim vijftien jaar toegepast. Dat Nederland achterloopt, heeft verschillende redenen. Zo heeft het riool in andere landen meer ‘vrij verval’ waardoor het water sneller stroomt en er minder vuil neerslaat, waardoor er een betere warmteoverdracht is. Bovendien worden woningen in Nederland direct op de hoofdbuis aangesloten, terwijl in het buitenland vaak een verzamelpunt wordt gebruikt, wat de mogelijkheden verruimt. Bovendien heeft Nederland heeft een uitgebreide aardgasinfrastructuur en CV-ketels zijn nog erg goedkoop. Door de relatief hoge investeringskosten van riothermie was het jarenlang moeilijk om hiertegen te concurreren. De overheidsdoelstelling om afscheid te nemen van fossiele energie verandert het speelveld, waardoor riothermie nu wel kansen krijgt.