Essentiële beroepen? De zoektocht naar de authentieke vuilnisophaler

Tijdens de coronacrisis herontdekten we de essentiële beroepen. Onze maatschappij bleef overeind dankzij de inzet van het personeel in de zorgsector maar ook in de supermarkt, de voedingsbedrijven of de afvalsector. De maatschappelijke erkenning van de essentiële beroepen wordt voorlopig niet omgezet in een uitgesproken financiële appreciatie. Na het coronavirus zorgde de energiecrisis voor een koopkrachtcrisis die vooral de lagere inkomens zeer hard trof. De uitzonderlijke inflatie leidde in ons land tot een resem indexeringen waardoor het verschil tussen de lagere en hogere inkomens uit arbeid sterk toenam. De vuilnisophaler is andermaal de pineut …

In 2014 vergeleek Rutger Bregman de maat­schappelijke bijdrage van de vuilnisophaler met deze van een vermogensbeheerder.  Hij concludeerde dat het grote verschil in verloning weinig te maken heeft met marktwerking of met productiviteitsverschillen. Een vermogens­beheerder die passief een beursindex volgt, presteert zonder kopzorgen al even goed als de markt. Dat verdient een mooie bonus! Bregman stelt terecht dat het de samenleving is die bepaalt wat echt van waarde is. Maar wat zijn dan de maatschappelijke mechanismen die verklaren waarom een bejaarden­verzorgster of vuilnis­ophaler veel minder verdient dan bijvoorbeeld een reclamemaker met één geslaagde campagne per twee jaar?

Economen benadrukken dat de lonen van kenniswerkers in enkele sectoren vanaf 1990 relatief snel gestegen zijn als het gevolg van skill-biased technologische vooruitgang of de evolutie naar een productieomgeving waarbij vooral de vraag stijgt naar werknemers met heel wat technische vaardigheden. Werknemers zonder deze vaardigheden komen amper aan bod in een moderne industriële omgeving en moeten een plaats zoeken in een low-skill dienstenomgeving. Deze redenering klopt maar onze economie is al lang vooral een diensteneconomie waarin niet iedereen over uitgesproken technologische skills moet beschikken. Hoe definiëren we overigens technologische skills? Een werknemer in de moderne chemische sector verdient veel meer dan een maaltijdbezorger maar deze maaltijdbezorger combineert wel al fietsend vlot enkele apps.

Tussen de dienstensectoren zelf en binnen grote organisaties zijn er grote loonverschillen die we vlot toeschrijven aan verschillen in menselijke kapitaal of diploma’s. De onthaalbediende heeft wellicht geen indrukwekkend diploma maar er zijn zeer succesvolle HR-managers, web­designers, account­managers, communicatie­specialisten of consul­tants zonder universitair diploma. Een diploma is in de praktijk vooral een toegangs­ticket tot een werkomgeving waarin talent zich stap voor stap verder kan ontwikkelen. Werk­gevers die niet investeren in talentontwikkeling dreigen jong talent snel te verliezen. En in de creatieve economie worden heel wat kenniswerkers pas echt een topper in een job of sector waarvan ze vijf jaar eerder nog nooit van gehoord hadden. Deze kenniswerkers genieten van een boven­gemiddeld loon maar ook van flexibele werk­omstandigheden. In sommige bedrijven en organisaties kan je vandaag als werknemer bijvoorbeeld tot drie aaneensluitende weken werken vanuit het buitenland. Het personeel in afval­inzameling kan niet thuiswerken maar weet zeer goed dat een ander deel van de werknemers dit wel kan.

Het kunnen uitstralen van wat de tijdsgeest vraagt is vandaag een zeer waardevolle vaardigheid of competentie. En deze vaardigheid verwerf je niet op de schoolbanken. Wie opgroeit in een gezin of omgeving met veel cultureel kapitaal heeft een grote voorsprong. Eens gestart in een creatieve sector kunnen jongeren met de potentie van authenticiteit hun talent laten rijpen en zich verder profileren als originele werknemer met unieke vaardigheden.  En dat wordt zeer gewaardeerd. Wie echter start als vuilnisophaler, kan zich moeilijk profileren als een originele of authentieke vuilnisophaler. Vele essentiële jobs moeten gewoon uitgevoerd worden; de uitvoerder moet zich niet ontwikkelen of moet geen klanten winnen dankzij zijn of haar intrigerend profiel. In het tijdperk voorafgaand aan het huidige individualisme werden werknemers in de essentiële beroepen relatief goed betaald in vergelijking tot werknemers in andere sectoren. De beperkte kloof was niet het gevolg van het ontbreken van onderscheidende technologieën. Niet zo lang geleden primeerde de bijdrage van iedereen tot het algemene belang. Daarom vond iedereen het logisch dat ook de vuilnisophaler relatief goed betaald werd.